Ο πολιτισμός στα χρόνια της χούντας είναι ένα κεφάλαιο που πιάνει από τα τσάμικα, τον Αγνωστο πόλεμο, τις Ολυμπιάδες τραγουδιού και τις Εορτές πολεμικής αρετής των Ελλήνων στο Στάδιο, μέχρι τα Ριζίτικα, τον Μπάλλο του Σαββόπουλου, το Μεγάλο μας τσίρκο, και το Εκείνος κι Εκείνος. Συνδέονται όλα αυτά; Κι αν ναι, με τι τρόπο; 
Η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στον νου όταν μιλάμε για αντίσταση στη χούντα είναι η Σιωπή: οι περισσότεροι γνωστοί συγγραφείς παύουν να δημοσιεύουν το 1967, διαμαρτυρόμενοι έτσι για το καθεστώς σκληρής προληπτικής λογοκρισίας και το Ιndex απαγορευμένων βιβλίων που επιβάλλει η χούντα. Η Σιωπή των συγγραφέων σπάει τον Μάρτιο του 1969, με την εντυπωσιακής απήχησης αντιδικτατορική δήλωση του Γιώργου Σεφέρη, που ακολουθείται από άλλες παρόμοιες αντιδράσεις λογοτεχνών, συντελεί μάλλον στην άρση της προληπτικής λογοκρισίας στο τέλος του ΄69 και δίνει το έναυσμα για μια έκδοση- ορόσημο:
Τη Σιωπή του 1967-1969 διαδέχεται η αντιστασιακή πολυφωνία του 1970-1974, χρήσιμη περιοδολόγηση αν και εντελώς σχηματική. Καλό είναι να θυμάται κανείς ότι ούτε η δήλωση Σεφέρη, ούτε τα Δεκαοχτώ Κείμενα ήρθαν στο κενό. Γνωστοί δημιουργοί, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης ή ο Γιάννης Ρίτσος, γράφουν συνεχώς τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας σε συνθήκες παρανομίας ή εγκλεισμού· κείμενά τους (ή, στην περίπτωση του Θεοδωράκη, και τα ηχογραφημένα τραγούδια) βρίσκουν συχνά τον δρόμο προς το εξωτερικό, όπου και δημιουργούν αίσθηση, αλλά και διαδίδονται κρυφά στην Ελλάδα. Δεν θα πρέπει κανείς επίσης να υποτιμά τη δραστηριότητα πολιτιστικών σωματείων και χώρων εκδηλώσεων που δεν αναστέλλουν τη λειτουργία τους το ΄67, όπως η Τέχνη της Θεσσαλονίκης, αλλά και πολιτιστικές δραστηριότητες (εικαστικές εκθέσεις, συζητήσεις, συναυλίες) που οργανώνονται στα ξένα μορφωτικά ινστιτούτα που προστατεύονται από διπλωματική ασυλία. Δεν καταφέρονται ευθέως εναντίον του καθεστώτος, αλλά διερευνούν τα όρια της αντίδρασης. Εκδοτική παραγωγή. Πάντως, από τους τελευταίους μήνες του 1969 οι πνευματικές κινήσεις αντίδρασης προς τη χούντα γίνονται πολύ πιο έντονες. Τότε ξεκινούν πολλοί νέοι εκδοτικοί οίκοι (Κάλβος, Κείμενα, Στοχαστής, Οδυσσέας κ.ά) με προοδευτικό αντιδικτατορικό πρόγραμμα. Το βάρος πέφτει στην αρχή στη μετάφραση (Μπρεχτ, Γκράμσι, Μαρκούζε, Μπαρτ) και στην επανέκδοση κειμένων από το ελληνικό πολιτισμικό αρχείο (Θεοτόκης, Κοραής, Ρήγας, Γληνός). Εμβληματικό παράδειγμα ο Παύλος Ζάννας που, κρατούμενος στις φυλακές της Αίγινας για τη συμμετοχή του στη Δημοκρατική Αμυνα, αναλαμβάνει τη μετάφραση του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Μαρσέλ Προυστ.
Είναι μάλιστα τέτοια η αλλαγή της εκδοτικής διάθεσης, που, ξαφνικά, οι κριτικοί αρχίζουν να μιλούν για εκδοτική υπερπροσφορά, ενώ η Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων (ΕΚΙΝ), που συστήθηκε το 1970 από έναν πυρήνα νέων φοιτητών και διοργανώνει διαλέξεις, εκδηλώσεις και εκδόσεις με αντιδικτατορικό πρόσημο, διοργανώνει έκθεση βιβλίων. Καθώς γυρίζουν το 1971 και το 1972, η ΕΚΙΝ, αλλά και η Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων (ΕΜΕΠ, με πρόεδρο τον Γιάγκο Πεσμαζόγλου), καθώς και πολιτιστικοί-πνευματικοί σύλλογοι όπως η Τέχνη της Θεσσαλονίκης, ή η γκαλερί Ωρα του Ασαντούρ Μπαχαριάν στην Αθήνα, οργανώνουν όλο και περισσότερες και πιο τολμηρές εκδηλώσεις, ομιλίες, εκθέσεις και εκδόσεις. Η ΕΜΕΠ θα φτάσει να καλέσει τον γερμανό συγγραφέα Γκίντερ Γκρας, ο οποίος θα δώσει ευθέως αντιδικτατορική ομιλία στην Αθήνα την άνοιξη του 1972.
Ο Δημήτρης Παπανικολάου διδάσκει Νεοελληνική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ΤΟ ΑΡΘΡΟ δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Γράψτε ελεύθερα την άποψή σας!