Δυο βιβλία, 58 χρόνια μετά

Συγκινησιακά φορτισμένη η ατμόσφαιρα, χθες το μεσημέρι, στη Στοά του Βιβλίου, στην παρουσίαση των βιβλίων "Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα" και "Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας" του Νίκου Μπελογιάννη και "Ο Λένιν χωρίς λογοκρισία και εκτός μαυσωλείου" της Έλλης Παππά, που μόλις κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις “Άγρα”. Το χαρακτήρα φιλολογικού μνημόσυνου είχε άλλωστε η εκδήλωση, καθώς σαν χθες, στις 30 Μαρτίου του 1952, ο Νίκος Μπελογιάννης οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Την ίδια στιγμή η Έλλη Παππά γλίτωνε το απόσπασμα εξαιτίας του γιου της, που μόλις πριν λίγους μήνες είχε έρθει στη ζωή τους. Τις μωρομάνες δεν τις εκτελούσαν.
Ο Νίκος Μπελογιάννης αφηγούνταν τις περιπέτειες των βιβλίων των γονιών του, οι οποίες βεβαίως δεν προήλθαν μόνο από τις συνθήκες παρανομίας και απομόνωσής τους, εκείνη την ταραγμένη εποχή, αλλά εν πολλοίς από το ίδιο τους το κόμμα. Γνωστή η ιστορία των βιβλίων, χαρακτηριστική ωστόσο η περιπέτεια των χειρογράφων του "Ξένου κεφαλαίου στην Ελλάδα". "Ξέραμε γι' αυτό μόνο από τις αφηγήσεις της Έλλης και από την τελευταία επιστολή του Μπελογιάννη από την απομόνωση" έλεγε ο Νίκος Μπελογιάννης. Αντίγραφο του χειρογράφου ο πατέρας του είχε δώσει στην ΚΟΜΕΠ, αλλά "αγνοήθηκε τελείως" μέχρι το 1989, οπότε εμφανίστηκε το βιβλίο σε έκδοση της "Σύγχρονης Εποχής", αφιερωμένο στα 80 χρόνια του ΚΚΕ και με πρόλογο της Αλέκας Παπαρήγα. "Ήταν μια έκδοση στη λογική του ΚΚΕ και του υπαρκτού, ότι οι νεκροί ανήκουν στο κόμμα. “Το ΚΚΕ είχε καπηλευτεί τα πάντα, ακόμα και το copyright έγραφε 'Σύγχρονη Εποχή'" έλεγε ο Νίκος Μπελογιάννης. Ωστόσο το 2006 δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από τον άγνωστό του ώς τότε Αλέκο Κωνσταντόπουλο, βρέθηκε αμέσως στη Θεσσαλονίκη και παρέλαβε "ένα κουτί παπουτσιών" με το πρωτότυπο χειρόγραφο και ένα αντίγραφο. Η έκδοση βασίστηκε και στα τρία χειρόγραφα και διατηρεί το ύφος του Μπελογιάννη. Στο "Ξένο Κεφάλαιο στην Ελλάδα" ο Μπελογιάννης, όπως ανέφερε ο ιστορικός Γιάννης Αντωνίου, που υπογράφει την εισαγωγή του βιβλίου, καταθέτει μια κριτική θεώρηση της ελληνικής οικονομίας και της υποδούλωσής της στα ξένα συμφέροντα με τα θαλασσοδάνεια, την κακοδιαχείριση και τη διαφθορά, εξετάζοντας την περίοδο από το 1824 έως την πτώχευση του 1932. "Ο Μπελογιάννης φιλοδοξεί να αναμετρηθεί με την οικονομική σκέψη του ελληνικού αστισμού, διατυπώνοντας ταυτόχρονα τον αντίπαλο οικονομικό λόγο των κομμουνιστών".
Αντίθετα, στο "Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας", ένα μακρόπνοο σχέδιο, με την Έλλη Παππά, να συγγράψουν την ιστορία της λογοτεχνίας εκείνος και την ιστορία της φιλοσοφίας εκείνη, "αναδεικνύονται στοιχεία της προσωπικότητάς του, η αισιοδοξία, το αγωνιστικό του φρόνημα, ο έρωτας, η αγάπη του για τη ζωή", όπως έλεγε η πανεπιστημιακός και συγγραφέας Χριστίνα Ντουνιά. Με αφετηρία του "τον κομμουνιστή, με την έννοια του πολύπλευρου αναγεννησιακού ανθρώπου, και μέλημά του το πολιτικό παρόν της εποχής του, ο Μπελογιάννης ουσιαστικά ερευνά τη συνάρθρωση λαού, γλώσσας και λογοτεχνίας που συστήνει την εθνική κοινότητα, που συγκροτεί την ιδιαίτερη ταυτότητα και τη συνείδηση του νεοελληνικού έθνους". Για τη Χρ. Ντουνιά αποτελεί " συμβολικό εγχείρημα ενός αγωνιστή-διανοουμένου που εγγράφεται στην ιστορία των ιδεών".